Ateist iftiralarına cavab

Bəşər əqidə və əməl məcmusudur. Əməldə hər hansı bir dəyişiklik və ya tərəqqi yaratmaq çətin prosseslə qarşılaşır. Çünki insan əməllərə adət edir, onlarla üns tapır. Bu səbəbdən İslamda hökmlər və əməli dəvətlər tədriclə həyata keçir. Tədric və mərhələli dəvət insan psixologiyasına tam yaxındır. Quran bəşərə göndərilmişdir. Lazımdır ki, Qurana istinad edən hər bir kəs Quranın öz dili ilə desək, bəzisinə inamla yanaşıb və bəzisindən üz döndərməsin. Quranı bütövlükdə nəzərə alıb hər hansı bir nəticəyə gəlmək olar. Bu həqiqət hər hansı bir istinad oluna biləcək mənbəyə aiddir. O ki qalsın dəqiqlik, zəriflik, dərinlik və genişliyə malik olan Qurana. Quranda əvvəlindən sonuna qədər nəzər salsaq tədric və mərhələli dəvət metodunu açıq-aşkar müşahidə edəcəyik. Təəssüflər olsun ki, bəzi yazarlar nəinki Qurana bütövlükdə baxmır, hətta bir ayəyə istinad etdikdə belə onun məna və məzmununa dəqiqliklə varmır. Xoşbin olmaq istəyirik ki, bu düşmənçilik deyil, agahsızlıq üzündəndir.

İslam dininin ümumbəşər və ümumdünya olmasını aşağıdakı ayələrin şahidi olduqdan sonra necə inkar etmək olar?

Ənbiya surəsi, 107-ci ayə: “ Biz səni aləmlərə ancaq bir rəhmət olaraq göndərdik ” ; Nisa surəsi, 79-cu ayə: “ Biz səni insanlara rəsul (peğəmbər, elçi) göndərdik ” ; Səbə surəsi, 28-ci ayə: “ Biz səni bütün insanlara müjdə verən və (əzabdan) qorxudan bir peyğəmbər olaraq göndərdik ”. Həmçinin bu məzmunda olan digər ayələr, o cümlədən Furqan, 1-ci ayə ; Ənam, 19-cu ayə ; Əraf, 158-ci ayə.

Bir çox ayələr “ insanlar ” (nas) , “ Adəm övladları “ (bəni adəm) , “möminlər“ (əyyühəl-ləzinə amənu) kəlmələri ilə başlanır və ya cümlə əsnasında onlardan istifadə edilir. Bu ayələr müəyyən zaman, məkan və ya qövm və tayfaya işarə etmir. Hər kəs iman gətirsə, ərəb, əcəm və s. bu ayələrin müxatəbi sayılır. Bu məzmunda bir çox ayələri şahid gətirmək olar, o cümlədən Bəqərə, 21, 168 və 183-cü ayələr ; Nisa, 1, 170, və 174-cü ayələr.

Amma görünür ki, bəzi yazarlar Quranın bəzi ayələrinə istinad edərək, İslamın müəyyən bir qövm üçün olmasını nəticə almaq istəyirlər. Bu ayələrin mövcudluğunu inkar etmirik, lakin istənilən məqsədə dəlalət etmir. Nə yaxşıdır ki, hər bir fenomenə yanaşma tərzi onun öz nöqteyi nəzərindən olsun. Qeyd etdik ki, Qurana bütövlüyündə nəzər salmaq lazımdır və daha sonra, hətta əgər bir ayəni də nəzərdə alsaq onun heç olmasa kəlmə və cümlə mənalarına diqqət etmək lazımdır. Bir az öncə qeyd etdim ki, hökm və qanunlarda tədric və mərhələli irəliləmə Quranın əsas metodlarındandır. Bu üsul hökm və qanunlarda olduğu kimi müxatəb və qarşı tərəfi seçim prossesində də mövcuddur. Hər bir zaman əsaslı və ümumi dəvətlər ilk öncə dəvətlərini kiçik dairədən başlayıb sonra genişləndirirlər. Xüsusilə dəvət və çağırışın mövzusu önəmli və böyük rola malik olarsa, mərhələli çağırış metodu böyük əhəmiyyət daşıyır.

Təəccüblüdür ki, Peyğəmbərin (s) müəyyən bir qövm üçün göndərilməsini isbat etmək üçün Fussilət 3-cü və 44-cü ayələrə istinad edən yazar, deyəsən, ilk nazil olan ayələri nəzərdən qaçırıb. Əgər nəzərdən qaçmasaydı, bəlkə də Peyğəmbəri (s) qövm üçün deyil, bir qrup ailə üzvü üçün göndərilməsini iddia edərdi. Düzdür! Şüəra surəsinin 214-cü ayəsində Allah-taala Peyğəmbərə (s) xitabən buyurur: “ Və ən yaxın qohumlarını (əzabdan) qorxut! ”. Bu ayə “ aşkar dəvətin ” ilk addımlarında nazil olan ayədir. Lakin yazarın öz məqsədi üçün iddia etdiyi ayələrdən sonra,yəni Məkkə həyatının son vaxtlarında və Mədinədə nazil olan ayələr necə? Bu dəfə təəccüblənmirəm, təəssüflənirəm. Təəssüflənirəm ki, belə bir qələm və yazar fikir və baxış əhatəsini çox dar və məhdud çərçivədə həbs etmişdir. Geniş və uzaqları görməkdə özünə zəhmət verməmişdir. Düzdür ki, risalətin qohumlara çatdırılması ilk addımdır, sonrakı addım qövm və milləti dəvət etməkdir, lakin bu son deyil, son dəvət aləmləri və bəşəriyyəti əhatə etməklə öz əksini tapır. Bəli, dəvət statik deyil, dinamikdir. Hadisə deyil, prossesdir. Bu dəvətdə dialektika yaşanır. Bu dialektikanı bütövlükdə görmək lazımdır. Əvvəlindən axırına qədər. Dialektika xəttində yerləşən hər hansı bir fenomenin isbatı digər mövcud fenomenlərin inkarı ilə nəticələnə bilməz.

Çox təəssüflüsü burasıdır ki, bəzi yazarlar öz səhv fikirlərinə nail olmaq üçün əldə etdikləri spesifik səbəbi (əgər o səbəbi də düzgün səbəb hesab edərlərsə ki, bəzən səbəb seçimində səhvə düçar olurlar ) tam səbəb hesab edirlər. Nəticədə fikirlərinə müxalif səbəblə qarşılaşdıqda öz səhv fikirlərinə varmaq əvəzinə səbəbi danır, onu görməməzliyə vurur və ya insanların bu mövzuda agahsızlığından istifadə edib onu hamı tərəfindən qəbul edilmiş həqiqi mənasından yayındırır. Məlum olur ki, hörmətli yazar bilir ki, “xətmül-ənbiya ”, yəni İslam Peyğəmbərinin (s) son peyğəmbər olması İslamın ümumdünya və əbədi olma səbəblərindən biridir. Bu cəhətdən öz “arabizm” adlandırdığı səhv düşüncəni düzəltmək əvəzinə “xətm” kəlməsinin mənasını danıb. Axı həqiqəti necə danmaq olar? Yox, həqiqəti hər kəs kəşf edə bilməz, bu səbəbdən sözümdə düzəliş aparıb deyirəm ki, faktı necə danmaq olar? Fakt ki, göz qabağındadır. Görəsən, “xətm” kəlməsi harada və kim tərəfindən “təsdiqləyici möhür” mənasında işlənib. Sözümüz “möhür ”kəlməsində deyil, “təsdiqləyici” kəlməsindədir. Hər bir mənanın öz ləfzi ilə az da olsa əlaqəsi olmalıdır, lakin “təsdiqləyici” “xətm” kəlməsi ilə istər filoloji nöqteyi nəzərdən, istərsə də bu kəlmənin tarixdə olan yeri baxımından heç bir əlaqəsi yoxdur. Hörmətli yazar gözəl informasiyaya malikdir, lakin bilmək lazımdır ki, informasiya məlumat yığımı və toplusudur, amma nəticə deyil. Nəticə almaq üçün, xüsusilə düzgün və həqiqətə yaxın nəticə, məlumat yığımından əlavə geniş əhatəyə malik olmaq zəruridir. Geniş əhatə insanın düzgün təhlili üçün də zəruri şərtdir. Burada sözümə sənəd olaraq bir neçə məsələni xatırlatmaq istərdim:

Xətm bütün ərəb lüğətlərində “son” mənasındadır. Hicri Qəməri tarixi ilə dördüncü əsrdə yaşamış ərəb filoloqu İbn Faris “Möcəm məqaisül-lüğət” kitabında belə deyir: “Xətm, bir əsas mənaya malikdir. O da, sona çatmaq mənasıdır. Bir şeyə möhür vurmağa da “xətm” deyirlər. Çünki hər hansı bir şeyə son qoyandan sonra möhür vurarlar ”.

İkinci əsrdə yaşamış məşhur filoloq Xəlil ibn Əhməd “Xatəm” kəlməsinin mənasında belə deyir: “Xətəm palçığa vurulan möhürə deyilir”. Məktub sona çatdıqda başqası tərəfindən açılmasın deyə bağlanan yerə yumşaq palçıq vurardılar və onun üzərini möhürləyərdilər. Belə ki, açılması üçün yalnız onu sındırmaq lazım gəlirdi. Quranda da xətm və bu kəlmə mənşəli digər kəlmələr “ sona çatdırmaq” mənasını daşıyır. Hörmətli yazar “xətm” kəlməsini iki məna ilə göstərir. Əsas məna olan ikinci mənanı (son) ikinci dərəcəli hesab edir. Halbuki biz göstərdik ki, bu məna əsas mənadır. Amma təəccüblüsü budur ki, yazar bu iddasında heç bir sənədə əsaslanmır. Əsaslandıığı yeganə tarixi sənəd budur ki, “xətm” kəlməsinin “son” mənada olması sonralar yaranan bir mənadır və bu məsələni siyasi İslam, Peyğəmbərdən (s) sonra yaranan konfliktlər və peyğəmbərlik iddiasında olan şəxslərlə bağlayır. Lakin belə düşünürəm ki, yuxarıdakı qaynaqları bu kəlmənin mənasında qeyd etdikdən sonra, bu kəlmənin Quranda olan mənalarına nəzər saldıqdan sonra və ən əsası Peyğəmbərin (s) öz cümlələrinə baxsaq yazarın bu iddiasına heç bir yer qalmır. Bundan əlavə yazarın sənəd kimi qələmə verdiyi tarixi prosses özü bir iddiadır ki, sənədə möhtacdır və heç bir elmi arxası yoxdur.

Hörmətli yazar öz yazısının ardında İslamın güc və qılınc vasitəsi ilə inkişafından söhbət edir. Deyəsən bu məsələdə tarixi diqqətlə izləməmişdir.

Peyğəmbərin (s) tarixini diqqətlə izləsək görərik ki, onun iş prinsipi üç mərhələdən ibarət olub:

1-Dəvət. 2-İrşad (hidayət). 3-İcra.

İslam öz hərəkətini birbaşa əldə qılıncla başlamır. Bu məsələnin sübutu ücün tarixə kicik bir baxış kifayət edər. Belə düşünürəm ki, hətta yazar özü də “Peyğəmbər əli qılınc olan yeganə peyğəmbərdir” cümləsini deməklə öz iddiasına qətiyyətlə yanaşmır, o ki, qalsın başqa oxucular. Görəsən “əldə qılınc tutmaq” ibarəsi o şəxsin öz risalətini zor gücü ilə təbliğ etməsini catdırır?!

Peyğəmbər (s) özünü insanlardan uzaq və ayrı hiss etmir. Bu səbəbdən ilk öncə “mən də sizin kimi ancaq bir insanam” (Kəhf surəsi,11-ci ayə) deyə özünü başqalarından ayırmır. Hicr, 88-ci ayə: Möminləri qanadın altına al (mehribanlıqla rəftar et)”; Müddəssir: 6: “ Minnət qoyma (və etdiyin yaxşılığı) cox bilmə.” Hansı din, cağırış, dəvət islamdan artıq elmə, hikmətə və gözəl üslubla polemikaya cağırır?! “Onlarla ən gözəl surətdə mübahisə et”. Görəsən Peyğəmbərə (s) ilk nazil olan ayələr elm ayələri deyilmi ?! Görəsən alimlər tərəfindən zaman-zaman açıqlanan və təsdiq olunan Quranın elmi möcüzəsi möcüzələr sırasında deyilmi? Nəhl surəsinin 125-ci ayəsində deyilir: “İnsanları hikmətlə, gözəl öyüd-nəsihət ilə Rəbbinin yoluna dəvət et, onlarla ən gözəl surətdə mübahisə et.

Dəvətin sonrakı mərhələsi səlbi dəvətdir. Bu mərhələdə yaxşını pisdən ayırır və möminlərin çirkinliklərə qarışmamasını əmr edir. Bu məqamda da, təbii ki, güc və təzyiqdən istifadə olunmur. Kafirun, 6: “Sizin dininiz sizə,mənim dinimdə mənə”; Hud, 113: “Zülm edənlərə meyl etməyin” ; Şura,15: “Sən dəvət et və sənə əmr edildiyi kimi sabit qədəm ol... Bizim əməllərimiz bizə, sizin də əməlləriniz sizə aiddir. Bizimlə sizin aranızda hec bir ədavət yoxdur”. Mümtəhinə 8 və 9: “Allah din yolunda sizinlə vuruşmayan və sizi yurdunuzdan çıxartmayan kimsələrə yaxşılıq etməyi və onlarla ədalətlə rəftar etməyi sizə qadağan etmir. Allah ədalətliləri sevir. Allah sizə ancaq sizinlə din yolunda vuruşan, sizi yurdunuzdan çixardan və çixartmağa kömək edən kimsələrlə dostluq etmənizi qadağan edir”.

Ayələrdə diqqət etsək görərik ki, nə qədər Peyğəmbərin (s) təbliğ etdiyi islam dini özünü müharibədən, güc və təzyiqdən uzaq saxlayır. 8-ci ayədə yaxşılığa dəvət edir, 9-cu ayədə isə sadəcə “dosluq etməməyi” əmr edir. Çox zərif bir ibarədir. Demir ki, sizinlə vuruşanlarla, sizi yurdunuzdan cixardanlar və ya onlara kömək edənlərlə “vuruşun”, yalnız “dostluq etməyin” ibarəsi ilə öz məqsədini bəşəriyyətə catdırır. Sonuncu mərhələ icra və müdafiə mərhələsidir. Pəyğəmbər(s) məhz Yəsribə (Mədinə) hicrət etdikdən sonra tarixdə yeni mərhələ başlandı. Cihad mövzusu və müdafiə ayəsi məhz Mədinədə nazil oldu. Bu ayə Həcc surəsinin 39-40-cı ayəsidir: “Müharibəyə məruz qalan insanlara cihad izni verilmişdir. Çünki onlar zülmə məruz qalmışdırlar. Allah onlara kömək etməyə, əlbəttə, qadirdir. O kəslər ki,haqsız yerə, ancaq “Rəbbimiz Allahdır” dediklərinə görə yurdlarından (Məkkədən) cıxarıldılar”.

Bu ayə cihad və müdafiə prinsipində ilk nazil olan ayədir. Belə düşünürəm ki, hörmətli yazar özü də hiss etmədən Peyğəmbər(s)-in bəşəriyyət üçün göndərilməsini təsdiq etmişdir. Çünki Pəyğəmbər(s)-i əli qılınc tutan peyğəmbər tanıtdırır. Bunu bu kobudluqda ifadə etməklə razılaşmırıq. Lakin, şübhəsiz, qılınc anlayışı başqalarının təcavüzündən amanda olmaq üçündür və bunu da qeyd etdik ki, ən sonuncu mərhələdə və cıxılmaz vəziyyətdədir.Bu mərhələ öz növbəsində dəvət və risalətin ümumi, ictimai olmasını və kicik bir qövmdə məhdud olmamasını sübut edir.

Hörmətli yazar yazısında Peyğəmbərin (s) “ümmi” yəni yazıb oxumaq bilməməsinə də şübhə ilə yanaşır. Amma bir məsələni yaddan çıxarmamalıyıq ki, yazarın öz sözünə istinadən də yazı mədəniyyəti ərəblərdə çox qədimdən deyil və təbii ki, bunu bacaranlar çox deyildi. Tarixdə yazıb və ya oxuyan on yeddi şəxsin adı qeyd edilmişdir. Məşhur ərəb tarixçisi Bəlazuri “Fütuhul-büldan” kitabında onların adını sadalayır. Lakin Peyğəmbərin adı bu sadalananlarin arasında yoxdur. Bundan əlavə xanım Xədicənin öz ticarətinin bütün idarə və hesabdarlığını Peyğəmbərə (s) tapşırması heç də Peyğəmbərin (s) yazı-pozu bilməsinə sübut ola bilməz. Çünki ilk növbədə xanım Xədicə Peyğəmbərin yüksək mənəvi ruha malik və əmanətdar (əmin) olmasına görə bu işi ona tapşırmışdı, ikincisi isə hesabat işlərində şəxsin bilavasitə olması zəruri deyil, onlari yazı-pozu bacaranların vasitəsi ilə də qaydaya salmaq olar. Bundan əlavə və ən əsası bunu da bilmək lazımdır ki, Quran öz Peyğəmbərini Ənkəbut surəsinin 48-ci ayəsində “ümmi” adlandırır: “Öncədən oxumaq və yazmaq bilmirdin...”. Yəqin ki, “ümmi” kəlməsini savadsız mənasında hesab etmirik. Bizim başa düşdüyümüz savadsiz mənası “ammi” (avam) kəlməsi ilə ifadə olunur. Abbasi xəlifələrindən olan Mötəsim Abbasi ona göndərilən məktubu öz vəzirinə oxutdurmaq istədikdə, vəzir bir kəlmənin mənasını başa düşməkdən aciz qalır. Mötəsim deyir: “Ümmi xəlifə və ammi vəzir”.

Sonda yazarın millət kəlməsinə aydınlıq gətirməsi məqsədəuyğundur, lakin yazarın qeyd etdiyi ayədə “qövm” kəlməsindən istifadə edilmişdir və bu kəlmə yazarın nəzərdə tutduğu “millət, din və ümmət” kəlmələrindən çox fərqlidir. “Biz səni aləmlərə ancaq bir rəhmət olaraq göndərdik.”

Vaqif Arifoğlu