-A-

⮞ Abad olar bülbülüyəm,  xarab  olan  bayquşu  -  bu  «mənə nə var»ların,  çörəyi gün bahasına yeyənlərin  şüarıdır.
 

⮞ Abad  yerin  bülbülü,  xarab  yerin  bayquşu  -  alçaq  adam, öz  şəxsi  mənafeyini  hər  şey'dən  üstün  tutaraq  hər  alçaqlığa dözən.
 

⮞ Abı  donun  parıldar,  bağırsaqların  quruldar  -  zahiri çox parıltılı  olsa  da,  əslində  vəziyyəti  yaxşı  deyil.
Bahalı  geyinib yeməyə  bir şey tapmayan  adama deyilir.
 

⮞ Abırını  ətəyinə  bükmək  -biabır  eləmək,  ovcunu  açmaq, hörm ətdən salmaq.
Deginən  ona  adanı  içində  mənimlə  bir  az  yaxşı  rəftar eləsin.  Abrımı bükür ətəyim ə  (84,  s. 115).
 

⮞ Abrısını əlinə vermək -  aradan pərdəni götürmək.
Abrısını  alıb  əlinə  verdi (64).
 

⮞ Abrı tökülmək -  həyası getmək,  biabır olmaq.
Qardaş,  mənim  abrım  töküldü,  belə  də  rəftar  olar?  (195, с.II,  s.136).
 

⮞ Acan-  Polis görüb  - İranda şah zamanında  Acan /azərbaycanda indi DTX  və  polis  zor  deyən,  xəlqi  qorxudan mənasında  işlədilir
Yəni,  çay  da  yazıq  insanlar  kimi  acan, DTX, Polis görməyə görə rəngini itirib.
Rəngsiz çaya deyilir.
 

⮞  Ac  canavar  ağız  ağıza  yatar  -  həqiqətdə  yeməyə  bir  şey tapmayan adamlar başqasının mənafeyini gözləməzlər. 
Canavarlar da ac olanda bir-birini yeyər.
Yoxsulun imanı  olmaz.
 

⮞  Acdın  çobana,  yoruldun  sarvana  -   hər  şeyi  hamıdan ummaq olmaz.
Hər şey hamıda  olmaz.
Çoban  qardaş,  “acdın  çobana,  yoruldun  sarvana”,  yeməyə 
bir şeyin varmı?(46,  s. 15)
 

⮞  Ac  doğrar,  tox  yeyər  -yaxud  dövlətlinin  burnu  qanasa, kasıb  donun  cırıb  onun  qanın  bağlar
 

⮞  Acgöz - xəsis,  tamahkar, gözü onun-bunun  malında olan.
Udmuş nə qədər bilsən  zalixnlari bu torpaq
Lakin yenə doymaz bu acgöz adam udmaqdan (163).
Var sürüylə qoyunu,  ilxı  ilə  at-öküzü,
Olsa da min bu qədər mal-qarası,  acdı gözü (267,  s.206).
 

⮞  Aci  bağırsaq  kimi  uzanmaq  ~  xoşa  gəlməyən  bir  zadın uzanması.
 

⮞  Acından  köpük qusmaq  -ən yoxsulluq.
 

⮞  Acından  yuxuda  un  süfrəsi  görmək  -  maddi  cəhətdən çox  ağır şəraitdə yaşamaq,  aclıq  çökmək.
 

⮞  Acı  söz -  həqiqəti əks etdirən söz.

⮞  Acı  yel  -  pis  vəziyyət,  quldurların  əlində  bir  ölkənin  əsir qalması.
Bostanın qeydinə yarəb, görəsən kim qalacaq,
Acı  yel  aldı  həyat ruhunu torpaqlardan (231,  s.35).
 

⮞  Ac  qarına  soyuq  su  -  bugünkü  tibbdə  ac  qarma  su  içmək faydalı  sayılır.  Ancaq  qədimdə  insanlar  lazım  olan  bir  şeyi kənara qoyub  lazımsız iş görməyə belə  deyərdilər.
 

⮞  Ac qatıq  istəməz,  yuxulu  yastıq  -  doğrudan  ehtiyacı  olan adam  şəraitə və əldə  olana qane olar.
 

⮞  Ac  qulağım,  dinc  qullağnrı  -   gündəlik  dava-dalaşdan  ac qalıb rahat yaşamaq yaxşıdır.
 

⮞  Ac  qurşağında  çörək  dayanmaz  -  yoxsulluqla  yaşayan adam heç bir zad  artıra bilməz.
 

⮞  Aclıqdan  qaralmaq -  çox ac qalmaq.
Yenə  hər vaxt uşaqlar qaralır aclıqdan,
Mən  özüm   də  ilin  on  paymı  lap  ac  qalaram .

⮞  Ac toyuq  dışında  buğda / darı  görər -  darı görər şəklində də  işlənir.  Yoxsul  adam   yüksək  məqamlara,  xoş  yaşayışa fikirləşir.
 

⮞  Ac  yavanlıq  istəməz,  yuxu  da  yastıq  -   insanın  istəkləri şəraitdən asılıdır.
Ac yavanlıq istəməz,  yuxu da yastıq (103,  s.70).
 

⮞  Acaram  sandığı,  tökərəm  pambığı  -bildiyim  gizli mətləbləri açıb deyərəm.  Hədə- qorxu mənasındadır
Bir dərd bilən axtarıram,
Bir aça biləm  sandığı,  tökə biləm pambığı (284).
 

⮞  Açar  Fransa  -vintaçandır  ki,  ağzı  istənilən  qədər  açılır, yumulur.  Hər bir  yerə  düşür.  Hər bir  işə  əl  vuran,  hər  işdən  baş çıxardarı mənasında işlənir.
Hər gün  düşürlər bir oda,
Hər  ləhzə  bir  moda,  guya  açar  Fransadır,  hər  möhrəyə düşər.
 

⮞  Acıb  ağartmaq  -  sirrini  açmaq,  biabır  etmək,  aradan pərdəni götürmək.
Açıb  ağartmadı o  sirri vaxtsız (337).
Yer  haqqı,  göy  haqqı,  biz  bu  işi  açıb  ağartmarıq.  Arxayın olun (195, с.II,  s. 15).
 

⮞  Acıb  vərəzən  etmək  -  bir  sirrin  üstün  açmaq,  hamıya bildirmək.
V ərəzən  Azərbaycanda  bağın  bir  tərəfində  alu,  üzüm  və ərikləri  sərib  qurutmaq  üçün  hamarlanan  və  düzələn  yerə vərəzən deyilir.
 

⮞  Açıq  dil  -  düşüncə  və  elm əsasında  danışılan  söz,  yazılan yazı.
Ruznamələr  firqemizin  açıq  dili  və  kəskin  silahıdır  (30, 1945).
 

⮞  Açıq  gözdən kirpik  qoparmaq  - od  alov, kələkbaz.

⮞  Açıq  ürək -səmimi,  şad adam.
Əllərdə saz ola,  dildə söz ola,
Açıq ürək ola, gülər üz ola (283,  s. 181).
 

⮞  Açım  gül ağzımı? -  ağır söz deyiım?
Əh,  çox  mənim  hövsələm   var?  Açım  gül  ağzımı,  dişimin dibindən  çıxanı sadalayım( 72,  c.IIl,  s. 121).
 

⮞  Aç  qapını,  ört  qapını  -  faydasız  bir  işlə  məşğul  olmaq, vaxtı boş keçirtmək.
 

⮞  Açsa  ovcundadır,  yumsa  yumruğunda  -bir  adamın nüfuzunda olmaq.
 

⮞  Adamdan  eşşək  olmasa,  eşşəyin  biri  çıxar min  tümənə  -  adam var ki,  eşşəkdən də pisdi.
Olmasa eşşək əgər insan idən,
Qiyməte- xər onda keçər saydan (168,  səh.  262)..
 

⮞  Adamın adı çıxınca, canı çıxsın • bir adam pis ad  çıxartsa, onun yenidən  yaxşı  ad qazanması  çətindir.
Ey kaş adamın  adı  çıxınca canı çıxsın(  168,  s. 111).
 

⮞  Adamı  tanıyan  yerdə  qurd  yesin  -  qürbətə  etiraz, vətəndə yaşamaq  arzusu.
 

⮞  Adam  yerinə  qoymaq  -  hörmətini  saxlamaq,  ehtiramla yanaşmaq.
Son  inəni  o  qədər  incitmisər»  ki,  mən  səni  daha  adam yerinə qoymuram(195,  c.II, s.56).
 

⮞  Adamyeyən -  tarixdə  həqiqi  mənada  adam yeyən tayfalar mövcud  olmuşdur.  Məcazi  mənada  üzlü,  qorxulu  adam mənasındadır.
Əbəs, əbəs neyçün qaçırsan bəndən,
Mən ki  zalım,  adamyeyən deyiləm? (329).
 

⮞  Ad  bizim dir,  at  özgənin  -  yəni  bizim  adımız  ilə  kef  çəkib,  xoş yaşayırlar.
Havaxtacan ad bizim,  at özgənin olacaq (142,  səh 286).
 

⮞  Ad  bizim,  dad  özgələrinin  -  yəni  adı  bizim  üstümüzdə, xeyri başqaları görür.
 

⮞  Adda- budda -ordan- burdan.
Sözlərinin  içində  atdaq-butdaq  bir  kişidən danışdılar (203, səh.  48).

⮞  Addımbaşı  -təkrar-təkrar,  dönə-dönə,  az  bir  məsafə 
Addımbaşı  bir bank idi hər şəhərdə bari (168,  soh.  466).
 

⮞  Adı  başqa,  dadı  başqa -  “igidin  adını  eşit,  üzünü  gormə” deyimi  ilə  təxminən  bir  mənadadır.  Çox  vaxt  xoşzahir,  bədbatil adam  haqqında işlənir.
 

⮞  Adı qulağına dəyib -özünü başqalarından  üstün  tutmaq
Bağır:  Bu  Xaspoladov  kimdir  e.  Hardan  adı  qulağıma dəyir? (9, s. 192).
 

⮞  Adımı  an  bir  çürük  qoz  ilə  -   dost  məni  yad  eyləsin  bir çürük  qoz  ilə,  yəni  əsas  hədiyyənin  kiçik,  böyüklüyü  deyil, diqqətdir
 

⮞  Adımı  sənə  qoyum,  səni  yana-yana  qoyum  -   öz  pis əməllərini  başqasının  boynuna  salan  adam,  lazım  olan  zaman belə deyər.
 

⮞  Adım  yadımdan  çıxıb  -   başım  çox  qarışıqdı,  durumum yaxşı  deyil.
İbişli:  Lap  çaşıb  qalmışam,  öz  adım  yadımdan  çıxıb  (9, s. 181).
 

⮞  Adın  daşa yazılması -  ölmək  anlamındadır.
Töküldü  torpağım,  tutuldu gözüm
Mustafayam,  adım daşa yazıldı (97,  səh 67).
 

⮞  Adını  çıxardıb,  özü  dəyirmanda  oturub  -böyük  şöhrət qazansa  da  özü  bir  iş  görmür,  o  şöhrətlə  onun  əməli  arasında böyük  fərq var.
 

⮞  Adın  nədir,  Daşdəmir,  yumşalısan,  yumşalı  -   yəni təcrübəsiz  adam  kobudcasına  davranar,  yəni o nə  desə, o  olacaq, ya kötək  və ya düşüncə gücü ilə əvəz olunar.
Sərhəng -  deyirsən,  cənab  bolşevik,  adın  nədir,  Daşdəmir, yumşalısan,  yumşalı  (77,  səh.  28).
Adın nədi Xaspolad,  yumşalısan  yumşalı  (9,  s. 182).
 

⮞  Adını  batırmaq  -   pis  bir  hərəkətlə  xalq  içində  rüsvay olmaq.
Təzədən bir adını  niyə batıraydı?  (84,  s.37).
 

⮞  Adının  qulu  olmaq -  həmişə şərəflə  yaşamaq.
Mənim balam bu dünyada
Ölənəcən hər kəs elə
Öz adının quludu (260,  s.148).
 

⮞  Adını  tut,  qulağını  çək  -   sözünün  üstünə  gəlib  çıxan adama deyilir.
Adını tut, qulağım  çək (335,  s.280).
 

⮞  Adı  üstündə olmaq - bir kişinin  bir qadının əri olması.
Hər halda Əlizamanın adı onun üstündə  idi (84, s.399).
 

⮞  Adı  var,  özü  yox  -  adı  dillərə  düşsə  də,  əməli görünməyən adam.
Vəfa bu aşinalarda olubdur morğe-uııqa tək,
Adı  vardır,  özü  yoxdur  bunu  mütləq  deyərlərmiş  (347, s.269).
 

⮞  Aftafaya laflafa demək -əldən düşmüş,  qocalmış.
 

⮞  Ağa  bəliçi  - hər sözə boyun əyən,  yaltaq.
 

⮞  Ağac ayaq - arıq,  ora-  bura qaçan,  yorulmayan.
 

⮞  Ağac  bar  verəndə  başını  aşağı  əyər  -   ağıllı,  düşüncəli adam başqalarına yuxandan aşağı baxmaz.
Ağac bar verəndə başını  aşağı  əyər (1,  s.166).
 

⮞  Ağac  başında  mum  var  -bizi  tanımayan  kim  var -bizim işimiz hər kəsə  aydındır.
 

⮞  Ağacda yatmaq  -çox tezdən durmaq.
 

⮞  Ağacdələn  -quş  adıdır,  məcazi  mənada  çoxdamşan,  baş aparan mənasındadır.
Dedim:  Olar səninlə beş  dəqiqə bahəm olaq,
Dedi:  ağacdələnin  yoxdu gülüstano  yolu (168,  s.530).
 

⮞  Ağacdələnə  döndərmək  -çox  danışdın,  baş  beynimizi apardın.
 

⮞  Ağacı  meyvəsi ilə  tanıyarlar -ata-  ana övladı  ilə tanınar.
 

⮞  Ağacın  birini  itdə  eləyib,  birini  məndə  -  mənə  gün vermir,  göz verir,  işıq vermir.
Ağacın  birini  itdə  eləyib,  birini mondə  (129,  с.  I,  s.429).
 

⮞   Ağacının  qabağına  ağac  uzatmaq  -   sözünün  qabağına söz demək.
Bu  vaxtadək  опии  ağacının  qabağına  ağac  uzadan olmamışdı  (72,  c.III,  s. 106).
 

⮞  Ağac  tutan  baş  yarandan  çoxdur  -  baş  yaranların  bir  də ağac  saxlayanları  olur.  Bu  adamlar  ağacı  qəmənin  qarşısına tuturlar ki, qəmə başa çox işləməsin.
Boş- bekar adam işləyəndən çoxdur.
 

⮞  Ağac yaş  ikən əyilər -uşaq vaxtında tərbiyə  olunmalıdır.
 

⮞  Ağa  deyir:  sür dərəyə-  sür dərəyə  -  mənə  böyüklər nə deyir, onu eləyirəm
Mən  buyruq  quluyam,  o ə n ə   buyurublar  sür  dərəyə,  sür dərəyə  (195,  с.II,  s. 123).
Onu  şahdan  soruş,  mənimki-  ağa  deyir  sür  dərəyə,  sür dərəyədi (46,  s.158).
Ağa deyir sür dərəyə,  sür dərəyə  (335,  s.307).
 

⮞   Ağ  ağça  qara  gün  üçün  -   insan  gərək  yaman  gün  üçün ehtiyat görə.
Ağ ağça qara gün üçün (229,  s,28).
 

⮞  Ağa  qəbrinin  şarn/  nıum  qapanıdır  -tələsik  qaçan adama,  tez bir yerə dəyib gedən adama deyilir.